آثار سو پرخوری
امیرالمؤمنین(علیه‌السلام) اوصاف اهل تقوا را برای همام بر می‌شمردند. یکی از جملاتی که حضرت فرموند این بود که أَجْسَادُهُمْ نَحِیفَة.[1] این جمله کنایه از آن است که اهل تقوا آدم‌های شکم‌باره، شکم‌پرست و پرخوری نیستند. درباره‌ی این مطلب کم‌تر گفت‌و‌گو می‌شود. اگر هم گفت‌و‌گو شود، بیش‌تر مسائل جسمانی، طبّی و پزشکی آن بررسی می‌گردد. در حالی که پرخوری آثار منفی معنوی دارد.چند روایت برایتان می‌خوانم. روایت اول از وجود شریف پیامبر خدا حضرت محمد(صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) است. حضرت فرمود: مَا مَلَأَ الْآدَمِیُّ وِعَاءً شَرّاً مِنْ بَطْنِهِ.[2] انسان هیچ ظرفی که از شکمش بدتر باشد را پر نمی‌کند. بدترین ظرفی که پر می‌شود، ظرف شکم است.
حضرت در روایت دیگری فرمود: إِیَّاکُمْ وَ فُضُولَ المَطْعَمِ فَإِنَّهُ یَسُمُّ الْقَلْبَ بِالْفَضْلَةِ وَ یُبْطِئُ بِالْجَوَارِحِ عَنِ الطَّاعَةِ وَ یُصِمُّ الْهِمَمَ عَنْ سِمَاعِ الْمَوْعِظَةَ.[3] بپرهیزید از غذای زیادی؛ چرا که سه اثر سوء معنوی دارد: اول آن‌که قلب را علامت سختی می‌زند. فرد قساوت قلب پیدا می‌کند، قساوت قلب خود آثار سوء مفصلّی را دارد. دوم آن‌که وقتی شکم پر می‌شود و فرد بیش از سیری غذا می‌خورد ـ اگرچه شکم هنوز پر نشده باشد ـ جوارح انسان نسبت به طاعت سنگین می‌شود. انسان فکر می‌کند با بیش‌تر خوردن، قدرت بیش‌تری برای طاعت پیدا می‌کند؛ امّا برعکس انسان سنگین می‌شود. در برخی روایات وارد شده است که خداوند قدرتی غیر عادی به همراه نشاط در اعضاء و جوارح اهل زهد، برای عبادت پدید می‌آورد. در صورتی که اگر زیاد از حد غذا بخوریم، نسبت به عبادت سنگین می‌شویم. اثر سوم این است که گوش‌ها از غذای زیادی کر می‌شوند؛ در نتیجه یا اصلاً موعظه را نمی‌شنوند یا اگر هم می‌شنوند اثر نمی‌کند. امام صادق(علیه‌السلام)می‌فرمایند: لَیْسَ شَیْءٌ أَضَرَّ لِقَلْبِ الْمُؤْمِنِ مِنْ کَثْرَةِ الْأَکْل وَ هِیَ مُورِثَةٌ شَیْئَیْنِ قَسْوَةَ الْقَلْبِ وَ هَیَجَانَ الشَّهْوَة.[4] هیچ چیز به اندازه‌ی پرخوری برای قلب مؤمن ضرر ندارد. پرخوری دو ارث برای او به جای می‌گذارد: قساوت قلب و هیجان شهوت. این موضوع به خصوص برای کسانی که فعلاً به هر دلیلی امکان ازدواج ندارند مشکل را مضاعف می‌کند.
روایتی دیگر از امیرالمؤمنین(علیه‌السلام) نقل شده است که: إذَا مُلِىءَ الْبَطْنُ مِنْ الْمُبَاحِ عَمًى الْقَلْبِ عَنْ الصَّلَاحِ.[5] اگر شکم از غذای حلال پر شود ـ حرام که اصلاً جای بحث ندارد ـ قلب از دیدن صلاح خود نابینا می‌شود.
نِعْمَ الْعَوْنُ عَلَى أَسْرِ النَّفْسِ وَ کَسْرِ عَادَتِهَا الْجُوع.[6] چه کمک خوبی است گرسنگی برای این‌که انسان بتواند نفس خود را مهار کند و عادات بد خود را بشکند. زمانی که آدم احساس می‌کند نمی‌تواند جلوی نفس خود را بگیرد، باید از این‌جا شروع کند. خداوند استاد ما را بیامرزد. ایشان می‌فرمود: داداش جون! یابو که چموش میشه «جو» اش رو کم می‌کنند، بارش رو زیاد! این‌ها آثار معنوی است.
امیرالمؤمنین(علیه‌السلام) آثار مادی آن را نیز فرمودند: لَا تَجْتَمِعُ الْفِطْنَةُ وَ الْبِطْنَة.[7] تیزهوشی و پرخوری با هم جمع نمی‌شود. پرخوری بر هوش و استعداد هم اثر می‌گذارد.
رسول گرامی خداوند(صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) نیز فرموند: الْمَعِدَةُ بَیْتُ کُلِ دَاءٍ وَ الْحِمْیَةُ رَأْسُ کُلِّ دَوَاء.[8] عموم دردها از معده برمی‌خیزید و پرهیز اصل و اساس هر درمانی است.
امام هادی(علیه‌السلام) هم جمله‌ای بسیار جالب فرموده‌اند: السَّهَرُ أَلَذُّ لِلْمَنَامِ وَ الْجُوعُ یَزِیدُ فِی طِیبِ الطَّعَام.[9] «سَهَر» به معنای بیداری در سحر است. کسانی که در آن زمان بیدارند خواب لذیذتری دارند. هم‌سفری در تشرف به مکه داشتیم؛ خداوند او را حفظ کند. ایشان می‌گفت: این چُرتی که زدم چُرت مرغوب بود! چرت‌های نامرغوبی هم داشت که به درد نمی‌خورد. بیداری در سحر باعث می‌شود چرت‌های انسان مرغوب شود. گرسنگی سبب می‌شود که غذا گواراتر شود. اگر انسان خیلی گرسنه باشد، دیگر به غذای خیلی خوش‌مزه نیاز نیست. همین گرسنگی غذا را در نظر انسان خوش‌مزه می‌کند.
پزشکی هست به نام آقای حسن‌تاش که به خاطر کهولت سن دیگر مطب نمی‌رود. خدا ایشان را حفظ کند. پزشک متدینی است. ایشان پزشک مرحوم آیت الله آقای سید احمد خونساری(رحمت‌الله‌علیه) بود. من این قضیه را از خود دکتر حسن‌تاش شنیدم که می‌گفت: آقای خوانساری را سن نود و سه ـ نود و چهار سالگی چک آپ کردم، دیدم هیچ مشکلی ندارند. خواستم ببینم آرتروز دارند یا نه، پرسیدم: آقا استخوانتان درد نمی‌کند؟ ایشان با تعجب پرسیدند: مگر استخوان درد هم می‌گیرد؟! این جمله‌ای بود که مرحوم آقای خونساری گفته بود. دکتر حسن‌تاش می‌گفت راز سلامتی آقای خوانساری در آن سن این بود که خیلی کم غذا می‌خورد. ایشان خاطره‌ای تعریف کرد که یک روز که خواستم از پیش آقای خوانساری بروم، چون موقع نهار بود ایشان به من فرمود که نهار پیش ما بمان، من هم گفتم: چشم. سفره انداختند. من دقت کردم ببینم آقای خوانساری چند لقمه غذا می‌خورند. تردید از ایشان بود که گفتند: نمی‌دانم چهار یا پنج لقمه خوردند! به ایشان گفتم: آقا سیر شدید؟ ایشان فرمودند: نه! پرسیدم: پس چرا نمی‌خورید؟ فرمودند: وقتی که سفره را جمع می‌کنند من گرسنگی یادم می‌رود، به همین مقدار کافی است! این رفتار همان توصیه‌ی روایات است که فرموده‌اند: قبل از سیر شدن دست از غذا بکشید.[10]
ما باید این نکته را در زندگی خودمان به عنوان یکی از چیزهایی که نفس را مهار می‌کند، مورد نظر قرار دهیم. پیامبر اکرم(صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) فرمود: لَا یَدْخُلُ مَلَکُوتَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ مَنْ مَلَأَ بَطْنَه.[11] کسی که اهل شکم پرستی باشد را در ملکوت آسمان‌ها و زمین راه نمی‌دهند.
____________________________
[1]. نهج البلاغة (للصبحی صالح)، ص: 303.
[2] . مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج16، ص: 210.
[3] . بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج69، ص: 199.
[4] . بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج63، ص: 337
[5] . غرر الحکم و درر الکلم، ص: 291.
[6] . مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج16، ص: 214.
[7] . مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج16، ص: 222.
[8] . بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج59، ص: 290.
[9] . بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج75، ص: 369.
[10]. تحف العقول، النص، ص: 172.
[11] . مجموعة ورام، ج1، ص: 99.
کوتاه و شنیدنی‌های مرتبط
اطلاعات
- آلبوم سخنرانی: متفرقه
- برگزارکننده: متفرقه
- دسته بندی: تذکرات اخلاقی